De Ontsporing: reconstructie van het fiasco Fyra

De hogesnelheidslijn had nooit openbaar aanbesteed hoeven te worden. Maar omdat NS weigerde een voorstel in te dienen dat voldeed aan de eisen van minister Tineke Netelenbos, koos het kabinet Kok-II voor een aanbesteding. Dat zou veel meer geld opleveren, dachten de ministers. Maar uiteindelijk is juist daardoor de Nederlandse reiziger en belastingbetaler onnodig benadeeld. Die conclusie trekken Marcel van Silfhout en Andries van den Berg in hun boek De Ontsporing, het fiasco Fyra.

• Bestel het boek De Ontsporing, het fiasco Fyra

In het boek wordt op basis van tal van vertrouwelijke gesprekken en geheime documenten een uitgebreide reconstructie gemaakt van het Fyra-debacle. “De hoofdfout is geweest dat we dit openbaar hebben aanbesteed en niet gewoon aan NS hebben gegund. Dat heeft het proces onnodig bemoeilijkt en complex gemaakt, met als uiteindelijk resultaat een brakke Italiaanse trein die niet functioneerde", concludeert Marcel van Silfhout in Nieuwsuur.

Geen Europese richtlijnen
De ministers Netelenbos en haar voorganger Jorritsma van Verkeer en Waterstaat hebben de Tweede Kamer daarna ten onrechte voorgehouden dat Europees aanbesteden verplicht was, stellen de auteurs op basis van vertouwelijke correspondentie. Zo schrijft de projectleider van de HSL in een brief aan de betrokken ministeries: “Er zijn geen geldende Europese richtlijnen of verordeningen die verplichten tot openbare aanbesteding van het vervoer per spoor."

Aanbesteden mag, maar hoeft niet
Oud-minister Ben Bot, destijds ambassadeur in Brussel, kwam ook met een duidelijke boodschap. Aanbesteden mag, maar hoeft niet. Hij baseert zich onder andere op een gesprek met de Europese Commissaris voor mededinging Karel van Miert. Bot bevestigt dit tegenover Nieuwsuur. In het programma stelt ook hoogleraar Europees bestuursrecht Elies Steyger dat de lijn niet verplicht openbaar aanbesteed had hoeven worden. 

Tracé
Een andere basisfout wordt volgens de auteurs in 1996 gemaakt, het moment dat Nederland en België een verdrag sluiten over het HSL-tracé. Maar afspraken over het vervoer over de lijn worden niet met de Franse en Belgische spoorbedrijven gemaakt. 

Intercity Max
NS haalt de woede van minister Netelenbos in 1999 op de hals als het spoorbedrijf met een heel ander voorstel komt dan ze had gevraagd. De minister wilde een plan voor de route Amsterdam – Rotterdam – Breda voor 15 jaar, maar NS komt met een integraal plan voor het hele spoorwegnet voor 30 jaar. Het zogenoemde Intercity Max plan, inclusief internationaal vervoer.

Geneuzel in de marge
Uit een uitgebreide samenvatting van OV-Magazine blijkt dat Netelenbos vervolgens nog wel heeft geprobeerd met de NS-top tot overeenstemming te komen. Maar de NS-delegatie is zo boos dat Netelenbos het Intercity Max plan naar de prullenbak verwijst, dat ze het voorstel van Netelenbos nog geen eens willen lezen. Als het kabinet besluit de lijn aan te besteden vindt NS President-commissaris Jan Timmer dat het spoorbedrijf er alles aan moet doen om de HSL binnen te halen. Het bod komt uit op maar liefst 178 miljoen euro. Timmer vindt het bedrag maar "geneuzel in de marge". De overheid is tenslotte grootaandeelhouder van NS. “Het is hun geld, dus waar hebben we het over.”

Beperkt budget
NS wint de aanbesteding, maar heeft door het enorme bod slechts 20 maar beperkt budget om treinen te bestellen: tot zo´n 20 miljoen euro per treinstel. Ter vergelijking een ICE of TGV kost 30 tot 40 miljoen euro per treinstel. Alstom heeft dubbeldeks intercitytreinen in de aanbieding met een locomotief die 220 kilometer per uur kan. Maar de TGV-frabrikant verkeert op dat moment in problemen. Siemens biedt ook dubbeldekkers aan, maar de locomotieven van de Duitse fabrikant zijn te zwaar en de treinen te duur. De Fyra van AnsaldoBreda blijft over.

Fyra
De Fyra had in 2007 in de reizigersdienst moeten komen, maar door allerlei problemen gaan de eerste Fyra´s pas in december 2012 rijden tussen Amsterdam en Brussel. Vlak voor de start wordt er intern nog gewaarschuwd dat veel treinen uit zullen vallen en de dienstregeling niet gehaald zal gaan worden. Maar de introductie van de Fyra wordt ondanks de bekende kinderziektes doorgezet. Als op 17 januari een bodemplaat losschiet worden de Fyra’s aan de kant gezet. Als vervolgens de Belgen de order van de treinstellen willen annuleren, kan Nederland weinig anders doen dan volgen.