Samenvatting Fyra enquete dag 2: NS heeft spijt van bod

De voorman van de raad van commissarissen van NS, Jan Timmer, zegt spijt te hebben dat NS heeft meegedaan met de openbare aanbesteding rondom de hogesnelheidslijn. "Dat is een ernstige fout die ik mezelf aanreken. Als we niet mee hadden gedaan waren de zaken heel anders gelopen". Dat verklaarde Timmer op dag twee van de openbare verhoren van de Fyra parlementaire commissie. Behalve Timmer werd ook Kees van Krieken en Wim Korf vandaag door de commissie gehoord.

Daarna deed het bedrijf er alles aan om te winnen. De raad van commissarissen van NS ging zelfs zover dat het bod verhoogd werd tot 178 miljoen euro per jaar, terwijl rekenmeesters binnen NS 28 miljoen euro lager hadden voorgesteld.  "Het bod was bedoeld om een punt te zetten achter een volstrekt idiote exercitie", zei Timmer over de openbare aanbesteding, waar hij tegen was.

Slag in de lucht
Het bedrag van de extra 28 miljoen noemde hij "een slag in de lucht", net zoals het hele bod een slag in de lucht was omdat de veronderstellingen waarop het gebaseerd was, voortdurend konden veranderen. 

Idioot bod 
Iets wat niet bleek uit het bod. Daarop wees ook Kees van Krieken. NS (formeel HSA) stelde in het bod dat er slechts 5% kans was dat de reizigersaantallen (en daarmee de inkomsten) 30% achter zouden blijven. "Ik dacht dat ze een nul waren vergeten. Ik schatte die kans op 50 procent" stelde Krieken, die destijds als expert werd ingehuurd door het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Krieken noemde het NS bod zorgelijk, en "niet reëel".  Ook Wim Korf, projectdirecteur HSL-Zuid, noemde het bod van NS "idioot". 

Privatisering moeder van het kwaad
Timmer maakte zich tijdens het verhoor vooral boos dat het hoge bod als hoofdprobleem van het dossier wordt gezien. "Dat is onzin." De oud-Philips-topman ziet de privatisering en de openbare aanbesteding als hoofdreden van de ellende met de Fyra. "Privatisering is de moeder van alle kwaad. Als we het niet hadden gedaan, hadden we veel ellende niet gehad. Meerdere bedrijven op één spoor is volstrekt onpraktisch en onrealistisch". 

Omlaag onderhandelen
Anders dan Krieken en Korf vond Timmer het bod wel reëel. Hij ging er vanuit dat het bedrag later omlaag onderhandeld kon worden. Dat lukte maar ten delen. Het bod daalde later van 178 miljoen naar 148 miljoen euro, terwijl NS het graag verder wilde terug brengen.

Eerste kardinale fout
Volgens Timmer werd de "eerste kardinale fout" gemaakt door de overheid zelf, die het Intercity Maxx plan van NS afwees. In dat plan stelde NS voor om de HSL met het hoofdrailnet te integreren, met een looptijd van 30 jaar. Het plan week af van de eisen van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. 

Presentatie onhandig
Maar volgens Timmer maakten de spoorwegen zich niet schuldig aan "burgerlijke ongehoorzaamheid´´: op het ministerie wisten ze ervan. Maar het viel vooral verkeerd bij minister Tineke Netelenbos. Timmer erkende dat NS-topman Rob den Besten het plan niet zo handig had gepresenteerd door het een "offer you can’t refuse´´ te noemen. "Dat was een slip of the tongue.´´

Befehl is Befehl
Timmer is er tot op de dag van vandaag niet blij mee dat het Intercity Maxx bod sneuvelde op wat hij een procedurefout noemde. "Wij dachten dat we niet leefden in een land van Befehl ist Befehl, maar in die sfeer werd het wel afgehandeld. Dat was weinig elegant.” Vervolgens kreeg de NS nog een kans, samen met Schiphol en de KLM, in wat de Oranjecombinatie werd genoemd. Maar tot een bod kwam het uiteindelijk toch niet, omdat Netelenbos de handen niet op elkaar wist te krijgen voor de Oranjecombinatie. 

93 minuten
NS beloofde in het bod met V220-materieel in maximaal 93 minuten van Amsterdam naar Brussel te gaan rijden. Expert Krieken wees het Ministerie er toen al op dat die belofte niet gehaald kon worden. Treinen die 220 kilometer per uur konden zouden de beloofde reistijd alleen kunnen halen als de trein non-stop zou rijden. Maar dat was niet de bedoeling. 

Leugen
Toch werd het NS bod niet afgekeurd, omdat NS het bleef volhouden dat de 93 minuten gehaald zouden worden. Krieken: "Als NS het denkt te kunnen halen, kunnen we niet zeggen: dat mag je niet denken". Krieken noemde destijds in een interne memo de beloofde 93 minuten naar Brussel een leugen.

16 treinen
In het NS bod zaten wel meer dingen die niet helemaal kloppen, stelt de expert. Zo ging NS aanvankelijk uit van een treinvloot van 16 treinen, terwijl er volgens de expert minimaal 19 nodig waren. Anders had het bedrijf te weinig reserve materieel en zouden er bijna iedere morgen reizigers moeten staan. En dat terwijl het bedrijf 99% zitplaatsgarantie moest bieden.

Geen financiële onderbouwing
Later werd alsnog afgesproken om 19 treinen (samen met de Belgen) te bestellen. Verder beloofde NS in het bod gedurende de concessieperiode te investeren in materieel. Krieken: "Maar in de financiele onderbouwing onderbrak dat".

Claims
De expert maakte ieder half jaar scenario´s hoe NS en het ministerie zich zouden kunnen gaan gedragen. Eén van de drie scenario´s waarmee hij rekening hield was dat NS zoveel mogelijk via claims het bedrag omlaag zou proberen te krijgen. "Dat is het scenario is vooral verwezenlijkt" analyseert Krieken achteraf.

Gekkigheid
Ondanks dat NS "idioot" hoog bood werd het bod niet afgewezen. Korf legde aan de commissie uit waarom. Korf: "Ik mag een bod niet zomaar afwijzen op prijs", voerde projectdirecteur Korf aan. "NS heeft nooit gezegd dat ze het niet zouden halen. Dat moet u niet de overheid verwijten, maar de NS. De NS speelt altijd het slachtoffertje in dit soort processen. Daar moeten ze maar een keer op aangesproken worden." Korf noemde het "gekkigheid" dat dit niet gebeurt.

(c) ANP / Treinreiziger.nl