Terugblik: Zo begon de metro precies 50 jaar geleden

Vandaag is het precies een halve eeuw geleden: 9 februari 1968 werd de eerste metro van Nederland geopend. Rotterdam had de primeur. Nu, ruim 50 jaar later, viert de Rotterdamse vervoerder RET in het bijzijn van burgemeester Aboutaleb en staatssecretaris Van Veldhoven het jubileum. Voor Treinreiziger.nl reden om terug te blikken op de beginperiode. 

Internationaal gezien was Rotterdam er betrekkelijk vroeg bij. Metro’s waren er toen bijna alleen maar in wereldsteden als Londen, Parijs en Berlijn. In vergelijking met de grote netten daar was het Rotterdamse lijntje van net geen zes kilometer maar pover. Het was destijds zelfs de kortste metrolijn ter wereld. Maar die grote netten in andere steden bestonden al decennialang, terwijl de Rotterdamse gemeenteraad pas in 1959 “ja” had gezegd tegen de metro (met slechts één stem tegen).

Metro als oplossing voor file en kwetsbare tram

Het besluit van de gemeenteraad viel nadat er al jarenlang allerlei plannen waren gemaakt om de verbinding tussen de twee stadsdelen aan weerszijden van de Nieuwe Maas te verbeteren. Dat was hard nodig: trams liepen vast op de Maasbruggen, die ook nog eens regelmatig open moesten voor de scheepvaart, terwijl bussen in de file stonden in de Maastunnel. In de spitsuren kwam er daardoor van de dienstregeling niets meer terecht en waren reizigers onaangenaam lang onderweg.

Vertraging en kostenoverschrijding

De oplossing werd eerst gezocht in een tramtunnel, die naarmate de plannen verder werden uitgewerkt steeds een stukje langer en duurder werd. Nadat een studiecommissie van RET en Gemeentewerken in de Verenigde Staten en Canada een paar metrobedrijven was gaan bekijken, kwam de keuze uiteindelijk uit op een metrolijn. De voordelen: meer capaciteit dan een paar gebundelde tramlijnen en minder kans op verstoringen. Daar stond wel een fors prijskaartje tegenover: een korte tramtunnel zou 35 miljoen gulden kosten, een metrolijn tussen het Centraal Station en het Zuidplein kwam uit op 134 miljoen gulden. Door op Zuid te kiezen voor een viaduct konden de kosten omlaag tot 98 miljoen gulden. Uiteindelijk werd het toch een stuk duurder, meer dan 250 miljoen gulden. Dat kwam vooral door de forse loon- en prijsstijgingen in de jaren zestig. Ook duurde de aanleg langer dan gepland: het was eigenlijk de bedoeling dat de metro in 1965 zou gaan rijden.

Opnieuw bouwput

De metro was niet onomstreden. Er was kritiek op het feit dat veel mensen (vaker) zouden moeten overstappen om op hun bestemming te komen. De tramlijnen en de meeste buslijnen over de rivier zouden immers verdwijnen. In plaats daarvan gingen veel buslijnen naar station Zuidplein rijden. De critici kregen geen gehoor en in oktober 1960 begon de aanleg. De nog maar amper herbouwde binnenstad veranderde opnieuw in een bouwput. Boren in de slappe veenbodem was nog niet mogelijk, zodat er op het traject van de metro een kanaal door de stad werd gegraven. Door dat kanaal werden elders gebouwde betonnen tunnelstukken op hun plek gevaren en vervolgens afgezonken. Dat was een beproefde methode die twintig jaar eerder ook al bij de aanleg van de Maastunnel was gebruikt.

Veel belangstelling

De firma Werkspoor leverde ondertussen 27 treinstellen. De RET had er eigenlijk 32 willen hebben, maar vanwege de oplopende kosten moest er worden bezuinigd. Met die stellen werden vanaf begin 1967 proefritten uitgevoerd op de bovengrondse gedeelten die al gereed waren. De metro kreeg een eigen tarief- en kaartsysteem met tourniquets die reageerden op kaartjes met een stripje ijzervijlsel. Dat was effectief, maar een onverwacht effect was dat die kaartjes konden roesten als ze nat waren geworden. Het systeem werd voor het eerst getest in het metrostation Stadhuis, dat eind 1966 kon worden bezichtigd. Meer dan 25.000 mensen kwamen een kijkje nemen. In december 1967 werd drie weken lang een proefbedrijf zonder reizigers uitgevoerd en een maand later werd met reizigers geoefend. Ook dat was een succes: in één weekeinde waren er 100.000 deelnemers.

Opening metrolijn

Op 9 februari 1968 was het dan zover: prinses Beatrix en prins Claus openden de ruim 5,8 kilometer lange lijn met zeven stations. De opening vormde tegelijk het officiële begin van de verlenging van Zuidplein naar Slinge. Dat was maar een klein stukje, maar het vormde de aanzet voor de veel grotere verlenging naar Hoogvliet (geopend in 1974). Na het feest voor de genodigden mochten de Rotterdammers op 10 februari voor het eerst met hun metro reizen. Ook dat liep storm met ruim 240.000 reizigers in het eerste weekeinde.

Spits korter en drukker door metro

De RET had vrijkaartjes gestuurd naar alle gezinshoofden en alleenstaanden boven de achttien in het vervoergebied en daar werd gretig gebruik van gemaakt. De legende wil dat zelfs de ingezetenen van de gevangenis aan de Noordsingel met zo’n gratis kaartje zijn verblijd. Op de eerste normale werkdag waren er 110.000 reizigers, na één week kon de miljoenste reiziger worden genoteerd. Hoeveel veel mensen inderdaad vaker moesten overstappen nam het vervoer toe: na een jaar had de RET 15% meer rivierkruisend vervoer, terwijl het in de spitsuren zelfs 25% meer was. Een onverwacht effect was dat de ochtendspits korter en daardoor drukker werd: de metro was zoveel betrouwbaarder dan de tram en de bus dat mensen later van huis durfden te gaan. De 27 metrostellen waren dan ook al gauw aan de krappe kant, soms moesten er 26 worden ingezet.

Uitbreiding netwerk

We kunnen na vijftig jaar constateren dat de critici van toen ongelijk hebben gekregen. Dat komt vooral omdat ze niet verder keken dan het eerste lijntje. En dat terwijl RET-directeur Van Leeuwen zich al in 1965 – de stad was nog een bouwput – waagde aan de voorspelling dat er rond 1990 meerdere metrolijnen zouden zijn, de ene van het Centraal Station via Pendrecht-Zuidwijk en Hoogvliet naar ‘tenminste’ Spijkenisse, de andere van Alexanderpolder via de binnenstad naar Schiedam en Vlaardingen. Inmiddels weten we dat de directeur daar gelijk in heeft gekregen, al voorzag ook hij niet dat de metro in de vorm van RandstadRail uiteindelijk zelfs Den Haag en Hoek van Holland zou bereiken.

Boek geschiedenis RET

Dit artikel is geschreven door Maurits van den Toorn. Hij is ook auteur van het boek: RET. Anderhalve eeuw Rotterdam en openbaar vervoer. Dat boek (uit 2017) is te bestellen voor € 29,90 via Treinwebshop.nl.