NS-loc 1600 veertig jaar in Nederland

Deze week precies 40 jaar geleden verwelkomde NS de eerste gloednieuwe locomotief van de serie 1600. Jarenlang deden de locomotieven dienst vanuit Den Haag en Zandvoort (later Haarlem) naar Zuid-Nederland. In 1989 trok een locomotief van de serie 1600 zelfs de langste reizigerstrein ter wereld (van dat moment). Tijd voor een terugblik.

Frans voorbeeld

Het is 19 januari 1981 eindelijk zover: na 25 jaar mag de Nederlandse Spoorwegen voor het eerst weer een gloednieuwe locomotief in ontvangst nemen. De 1601 arriveert op die datum namelijk in Nederland. Het is de eerste van 58 locomotieven.

De gloednieuwe locomotieven zijn gebaseerd op een locomotief van de Franse Spoorwegen, de serie BB 7200. Een kleine vijf jaar eerder was er al een locomotief uit Frankrijk overgekomen om in Nederland proefritten te maken, zowel met goederentreinen als reizigerstreinen. Aanvankelijk was niet alleen de Franse locomotief van Alstom in de race, maar ook een Duitse locomotief. Maar uiteindelijk valt de keus op de Franse locomotief van treinbouwer Alstom.

Bij de selectie van de locomotief waren verschillende eisen gesteld. Zo moest de loc in staat zijn om een reizigerstrein van 600 ton te kunnen trekken met een snelheid van 160 kilometer per uur en een goederentrein van 1200 ton met 120 kilometer per uur. Ook moesten de locomotieven zware ertstreinen (tot 2400 ton) kunnen trekken met een snelheid van 80 kilometer per uur of meer. Aan dat alles voldeed de 1600. Ten opzichte van de vorige locomotiefseries had de 1600 als voordeel dat de trekkracht groter was.

Stadswapen

In januari 1981 komt zoals gezegd als eerste de 1601 in Nederland aan. In februari en maart volgen er nog vijf locomotieven (1602 t/m 1606). Niet veel later – in mei 1981 – treden de eerste locomotieven al in dienst.

Al in de eerste periode ontstaat het idee om de locomotieven te voorzien van stadswapens. Zo krijgt in 1982 de 1601 het stadswapen van Amsterdam, de overige locomotieven volgen in de jaren erna. In 1986 hebben uiteindelijk alle locomotieven een wapen.

Langste reizigerstrein ter wereld

Een paar jaar later viert NS zijn 150-jarig jubileum en daar is ook een rol weggelegd voor de 1600-locomotief. De 1607, met stadswapen Vlissingen, mag een poging doen om de langste reizigerstrein ter wereld te trekken. Maar liefst 60 rijtuigen met een lengte van 1,6 kilometer worden vrijgespeeld voor de recordpoging, en met succes.

Het is nu amper meer voor te stellen hoeveel aandacht de recordpoging kreeg. Niet alleen op televisie werd uitgebreid stilgestaan bij het evenement, ook veel mensen wilden de trein met eigen ogen zien. NS-voorlichter Wim Binnendijk vertelde destijds aan Het Vrije Volk dat er naar schatting minstens tweehonderdduizend belangstellenden naar de rit zijn komen kijken.

Lang bleef het record overigens niet in Nederlandse handen. Twee jaar later laten de Belgen zien dat het nog langer kan. Daarmee weet de NMBS het record op te krikken naar 1,7 kilometer.

Inzet

In de eerste twintig jaar is er volop werk voor de locomotieven. Ze trekken veelvuldig de intercity’s van Zandvoort/Haarlem naar Maastricht en Heerlen. Ook bij de treinen Den Haag – Venlo zijn ze een vaak geziene gast. Ook worden een aantal locomotieven gebruikt om dubbeldekstreinen (DDM-1) te trekken. Verder worden ze gebruikt bij tal van internationale treinen, bijvoorbeeld voor de trein naar Keulen (vanuit zowel Amsterdam als Den Haag) en de trein naar Berlijn (vanuit Amsterdam). Bij de grens maakt de 1600-locomotief vervolgens plaats voor een buitenlandse locomotief.

In 1999 wordt NS opgesplitst. 21 locomotieven gaan naar NS Reizigers, 37 naar NS Cargo (voorloper van Railion en DB Schenker). De locomotieven die voortaan voor reizigerstreinen worden gebruikt, worden omgenummerd tot de 1800-serie.

Minder werk

Er is geleidelijk aan steeds minder werk voor de locomotieven. Dat geldt zeker voor de goederentak. Daarom gaan in 2002 nog eens veertien locomotieven van NS Cargo naar NS reizigers. Bij het reizigersvervoer is er in eerste instantie nog wel voldoende werk. NS kampt met een tekort aan materieel en koopt en huurt rijtuigen van de Duitse spoorwegen (ICK en ICL). Deze rijtuigen worden getrokken door deze locomotieven, die dus inmiddels bekend staan als 1800-serie. Maar het materieeltekort neemt door instroom van nieuw materieel later af. De ICK-rijtuigen worden terzijde gesteld en de ICL-rijtuigen gaan terug naar Duitsland. Het werk voor de 1800-locomotieven verdwijnt daardoor grotendeels.

In 2010 komt er dan een einde aan de inzet van de 1800-locomotieven voor reizigerstreinen. Inmiddels zijn er al een aantal locomotieven gesloopt en een reeks overige locomotieven is verkocht aan particuliere goederenvervoerders, of later ook gesloopt. De 1856 wordt echter gespaard en is aan het Spoorwegmuseum overgedragen.

Nu 40 jaar na datum zijn de meeste locomotieven gesloopt. Ook bij particuliere maatschappijen zijn ze minder en minder vaak te zien. Dat komt deels doordat verschillende goederenvervoerders failliet zijn gegaan, bijvoorbeeld Locon en HSL Logistik. Een aantal locomotieven wordt nog steeds gebruikt, bijvoorbeeld door Rail Force One en Railexperts. Maar één ding is zeker: de ex-1600-locomotieven hebben de langste tijd achter de rug.

Meer op Treinreiziger.nl

• 30 jaar terug: Langste reizigers trein ter wereld (video)
• Afscheid van oudste NS dubbeldekkers
• Eerste goederentrein door 57 km lange Gotthard-Basistunnel
• Eerste nieuwe intercity (ICNG) aangekomen in Nederland
• NS gaat dubbeldekkers (VIRM 2/3) opknappen (met nieuw uiterlijk)
• Oude 1200 locomotief weer aan het werk
• Tweede 1200 loc gered voor Panorama Rail Restaurant
• Video: ICNG herspoord