Nightjet maakt eerste proefrit; nachttrein vanaf december terug in Nederland

Na een intensieve voorbereiding komt het steeds dichterbij: de terugkeer van de nachttrein naar Nederland. Vandaag maakte de Nightjet zijn eerste meters in Nederland. Nu nog zonder reizigers. Maar vanaf 13 december komt daar verandering in, want vanaf die datum kunnen reizigers dagelijks per nachttrein naar München, Innsbruck én Wenen. 

Intentieverklaring

Aan de terugkeer is een lang voortraject vooraf gegaan. Dat vertelt Jet van de Kar, bij NS verantwoordelijk voor de implementatie van de nachttrein in Nederland. Eigenlijk is de nachttrein bij NS nooit van de agenda geweest, vult collega Erik Leddy aan. In 2016 valt weliswaar het doek voor alle CityNightLine nachttreinen van Deutsche Bahn, maar al snel werd duidelijk dat de Oostenrijkse Spoorwegen (ÖBB) een deel van het netwerk wilden overnemen. De nachttreinen van Amsterdam naar Kopenhagen, Warschau, Praag, Zürich en München hoorden daar echter niet bij. Toch besluit NS de contacten met de Oostenrijkers warm te houden. “Op dat moment hadden we zo’n twee keer per jaar contact” zegt Leddy, die zich bij NS International bezig houdt met de route Amsterdam – Keulen – Frankfurt.

Wat begint met vrijblijvend contact, wordt gaandeweg steeds concreter. In 2018 spreken NS en ÖBB voor het eerst de gezamenlijke ambitie uit om Nederland weer aan te sluiten op het nachttreinennetwerk. Begin 2019 – slechts een klein jaar later – tekenen beide vervoerders een intentieverklaring. “Vanaf dat moment zijn we met de OBB in gesprek gegaan om te kijken hoe we het daadwerkelijk kunnen gaan realiseren” vertelt Van de Kar. “We zijn begonnen met een maakbaarheidstoets”.

Machinisten

Voor Leddy die het logistieke proces van de implementatie op zich neemt, betekent de maakbaarheidstoets een behoorlijke puzzel. Zo moet de nachttrein niet alleen passen in de huidige dienstregeling, maar ook in de toekomstige dienstregelingsplannen. Met de tienminutentrein naar Arnhem in aantocht blijkt dit geen gemakkelijke opgave. Maar er waren ook andere zaken die uitgewerkt moesten worden. Leddy: “Is er voldoende opstelcapaciteit, om de trein te parkeren? Hoe komen we aan een meerspanningslocomotief? Zijn er voldoende machinisten?” 

Het blijkt maakbaar, al blijkt gek genoeg de werving van machinisten de grootste uitdaging te zijn. “Dat komt doordat machinisten ook in Duitsland moeten kunnen rijden, daardoor duurt de opleiding ongeveer negen maanden. Een deel van de opleiding gebeurt bovendien in een simulator in Duitsland. Daar is de capaciteit heel beperkt” legt Leddy uit. Bovendien gaan er ook nog enkele machinist die al in Duitsland mogen rijden met pensioen. Daardoor zijn er voor alle treinen richting Duitsland in totaal 10 nieuwe machinisten nodig. Die machinisten doorlopen momenteel hun opleiding.

Financieel

Behalve logistiek gezien, blijkt ook een sluitende business case een hele uitdaging. Sterker nog: in de businesscase wordt er gedurende vier jaar rekening gehouden met een exploitatietekort van een kleine 7 miljoen euro. Dat de nachttrein er toch komt is te danken aan staatssecretaris Stientje van Veldhoven, die het uiteindelijke exploitatietekort dekt tot maximaal 6,7 miljoen euro. 

Hoeveel reizigers er verwacht worden en dus hoeveel subsidie er per reiziger nodig is, wil het spoorbedrijf niet zeggen omdat dit concurrentiegevoelige informatie is. Ook de verwachte bezettingsgraad wil het bedrijf niet prijsgeven. Op de vraag of meer openheid bij miljoenen subsidie niet gewenst zou zijn verwijst Van de Kar naar het Ministerie. Kan de Nightjet wellicht een dure ICE overbodig maken? “Een plausibele denkrichting. Maar wij kiezen voor een groeimodel. We willen juist meer treinen, ook naar het Ruhrgebied. Niet minder. Bovendien maken we nu afspraken met de ÖBB, die gaan niet over de ICE’s. Daar hebben we afspraken over met de Duitse spoorwegen“ reageert Van de Kar. 

De NS’ers benadrukken dat het rijden van een nachttrein relatief duur is. Zo is voor een retourrit minimaal twee treinen nodig, moet er vanwege de lange afstand veel infraheffing betaald worden en zijn de personeelskosten relatief hoog. Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid kwam eerder tot de conclusie dat veel nachttreinen in Europa zonder subsidie verlieslatend zijn.

Concurrentie met het vliegtuig

In de aanloopperiode wordt er rekening gehouden met verliezen, maar op de langere termijn wordt gehoopt op een vliegwieleffect. De nachttrein wordt nadrukkelijk gezien als duurzaam alternatief voor vliegbestemmingen van meer dan 700 kilometer verderop. Leddy: “De filosofie van de Nightjet is dat ze het liefst aankomen vóór dat je met de eerste vlucht in het centrum kan aankomen”. Ook is het de bedoeling dat de nachttrein ‘s avonds niet te vroeg vertrekt, zodat ook hier de dienstregeling kan concurreren met de tijden van het vliegtuig. “Dat was best een uitdaging om dat hier te laten lukken” vult Van de Kar aan. “Maar we vertrekken om 19:30 uur, dus het is gelukt”.

Ook moeten de tarieven kunnen concurreren met het vliegtuig, vindt de implementatiemanager. “De prijs is heel belangrijk voor klanten. Het moet echt in de range zitten van het vliegtuig” stelt Van de Kar. Vanaf 29 euro zullen er tickets beschikbaar zijn in de zitplaats rijtuigen. Wie wat meer comfort wil, zal meer moeten betalen. Een plekje in een 6-persoonsligrijtuig zal bijvoorbeeld beschikbaar zijn vanaf 59 euro. De slaaprijtuigen bieden het meeste comfort. Daar zal een enkele reis minimaal 89 euro kosten. 

Treinkaartjes online te koop

Op dit moment verkoopt NS International online geen treinkaartjes voor de nachttreinen, maar daar komt verandering in. Om reizigers tijdens het boeken ook een beeld te geven wat een zitrijtuig, ligrijtuig en slaaprijtuig inhoudt is er een speciale module voor de boekingsomgeving bijgebouwd. “We hebben eerst een prototype gebouwd, daarna onderzocht hoe klanten dit waarderen en vervolgens geëvalueerd en op basis daarvan gebouwd” vertelt Van de Kar. Op de ÖBB en NS site zullen dezelfde tarieven worden gehanteerd. De bedoeling is dat de verkoop op 21 september van start gaat.

Behalve treinkaartjes voor het nachttraject, komen er ook tickets voor bijvoorbeeld Düsseldorf en Keulen. De gedachte is dat de zitplaatsen nadien weer verkocht kunnen worden voor reizigers uit het Ruhrgebied naar Oostenrijk of Zuid-Duitsland willen. Om in de trein te kunnen stappen is reserveren verplicht. 

Nieuwe treinen ook naar Nederland

Ondanks dat de slaaprijtuigen het meest prijzig zijn, wordt juist hier de hoogste bezetting verwacht. Opvallend genoeg heeft de trein juist relatief juist weinig slaaprijtuigen. Per bestemming is er één slaaprijtuig, twee ligrijtuigen en twee zitrijtuigen. Leddy: “Er zijn op dit moment onvoldoende slaaprijtuigen beschikbaar”. Op termijn gaat dat veranderen, want de ÖBB heeft nieuwe rijtuigen besteld. Die zullen vanwege nieuwe wetgeving als eerste van en naar Italië worden ingezet, maar daarna zal ook Nederland aan de beurt komen voor de nieuwe treinen. “In de nieuwe treinen zijn ook compartimenten met meer privacy, en uit onderzoek blijkt dat wij daar in West-Europa nog meer waarde aan hechten. Daarom zullen de nieuwe treinen later ook naar Nederland worden ingezet”. 

Het zal echter nog een paar jaar duren voordat het nieuwe materieel beschikbaar zal zijn. Maar dat mag voor nu de pret niet drukken, want na vier jaar van afwezigheid keert in december de dagelijkse nachttrein eindelijk terug in Nederland.

Dienstregeling nachttrein Amsterdam – Wenen / Innsbruck

Hieronder de geplande dienstregeling. Let op: dit geeft een indicatie, met name bij werkzaamheden kan de planning afwijken. Vervoer binnen Nederland is niet toegestaan. Niet alle stopstations vermeldt. Trein wordt in Nürnberg gesplitst en gecombineerd met de nachttrein uit Hamburg. Beide treinen hebben een deel naar Innsbruck en Wenen.

Weetje

NS machinisten verzorgen de treindienst tussen Amsterdam en Keulen West. Keulen West is geen stop voor reizigers. Hier wordt de trein gecombineerd met het deel uit Brussel (dit deel rijdt niet dagelijks) en maakt de Vectron locomotief van NS plaats voor een locomotief van de ÖBB. Vanaf de dienstregeling 2021 is er geen autotransport meer mogelijk van en naar Düsseldorf. Dit komt doordat de trein nu van en naar Nederland rijdt en de trein straks langer zal zijn. Zeker op dagen als het deel van / naar Brussel ook rijdt.

In beeld

Reizen per nachttrein

• Deze nieuwe treinverbindingen naar het buitenland komen er aan
• Dienstregeling nachttrein Amsterdam – Innsbruck (via München)
• Eerste Nightjet aangekomen in Brussel
• Nachttrein Amsterdam – Wenen: van treintickets tot dienstregeling
• Nachttrein Amsterdam – Zürich
• Nachttrein kan tot 1 miljoen reizigers trekken. NS: subsidie nodig
• Onderzoek: Veel reizigers zien in nachttrein alternatief voor vliegtuig
• Trein naar Wenen: vanaf € 29
• Vanaf april 2022 particuliere nachttrein vanuit Nederland
• Zwitsers willen in 2024 nachttrein Zürich – Rome / Barcelona