De ov-kieswijzer: dit willen de politieke partijen voor het openbaar vervoer

Op 22 november kiest Nederland de nieuwe Tweede Kamer. De strijd om de zetels speelt zich onder andere af op thema’s als openbaar vervoer, mobiliteit en de spoorinfrastructuur in Nederland. Treinreiziger.nl geeft je een overzicht van de plannen die de 17 belangrijkste partijen hebben op het gebied van ov in Nederland.

Om alvast een tipje van de sluier op te lichten: er valt dit jaar meer te kiezen dan andere jaren als het gaat om openbaar vervoer. Door klimaatverandering staat duurzame mobiliteit hoog op de agenda bij veel partijen; reden voor vooral de linkse en progressieve partijen om veel geld te steken in de trein, bus, tram en metro. Maar ook rechts van het midden verraden sommige partijprogramma’s wilde ideeën op het gebied van openbaar vervoer. Aan die kant is bereikbaarheid in de regio en op het platteland vaak de belangrijkste motivatie.

Dat partijen flink willen investeren in het openbaar vervoer, blijkt ook uit de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB). Weliswaar zijn daarin alleen de programma’s van de VVD, D66, GL-PvdA, CDA, CU, Volt, JA21 en SGP meegenomen, maar alle becijferde plannen hebben positieve invloed op bereikbaarheid. Het beleidspakket voor 2024 staat vastgesteld op 12,3 miljard euro naar bereikbaarheid. GL-PvdA en Volt doen ruimschoots de grootste investeringen: resp. 4,6 en 4,5 miljard euro extra tot 2028. Achterblijvers zijn VVD (+1,2 mld), SGP (+1 mld) en JA21 (+0,9 mld), maar ook zij willen investeren in bereikbaarheid en openbaar vervoer.

Hieronder lees je de plannen voor het openbaar vervoer van alle partijen die volgens de huidige peilingen kans maken op ten minste één zetel. Voor de snelle lezer staan per partij ook drie hoofdpunten genoteerd. De partijen staan genoteerd in volgorde van de Peilingwijzer (gemiddelde van I&O Research en Ipsos, 8 november 2023).

NSC

Hoofdpunten: hoogfrequent treinverkeer, Lelylijn, Europees HSL-netwerk

Nieuw Sociaal Contract, de nieuwe partij van Pieter Omtzigt, wil investeren in hoogfrequent openbaar vervoer van en naar de grotere steden. Als het aan NSC ligt, rijden treinen op termijn zoveel mogelijk 160-200 kilometer per uur, “zodat ten opzichte van de auto duidelijk sprake is van reistijdwinst”. Dat kunnen ze bijvoorbeeld doen op de Lelylijn, die er volgens NSC moet komen. Datzelfde geldt voor de Nedersaksenlijn (Enschede-Emmen-Groningen). “Zo versterken we de bereikbaarheid en het vestigingsklimaat van het noorden.”

Een maandticket met een vaste prijs voor de daluren, dat lijkt NSC wel wat. In haar verkiezingsprogramma schrijft de partij te willen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor zo’n maandkaart naar Duits model. De plannen werden recent door NS zelf geschrapt, maar NSC is voor de formaliteit tegen spitsheffing in het treinverkeer.

Het hoofdrailnet blijft wat NSC betreft in handen van NS. De partij van Omtzigt ziet ook liever niet dat ov-bedrijven van buitenlandse nationale vervoerders (Arriva, Qbuzz, etc.) zich bemoeien met trein- en busdiensten in Nederland. In plaats daarvan moeten die volgens NSC geëxploiteerd worden door publieke ov-bedrijven.

Verder pleit NSC voor een toegankelijk internationaal HSL-netwerk. “De verbinding met de grote steden in Europa wordt verbeterd, zodat het aandeel korteafstandsvluchten tot 750 km vanaf Schiphol kan worden beperkt”, schrijft de partij in haar verkiezingsprogramma. Grensoverschrijdende treinverbindingen gaan wat NSC betreft via Breda, Arnhem, Hengelo en Groningen.

Andere punten waar NSC zich sterk voor wil maken, zijn goederenvervoer via spoor, het beperken van niet-noodzakelijk vliegverkeer en Schiphol als internationaal knooppunt voor luchtvaart én treinverkeer en het vereenvoudigen van het boeken van een internationale (slaap)treinreis.

VVD

Hoofdpunten: geen spitsheffing, innovaties in het ov, “keiharde aanpak” tegen overlast

De VVD wil geweldig ov, zo kopt de regeringspartij van de voorbije 13 jaar boven het mobiliteitshoofdstuk. Hoe dat ov ingericht wordt, daar hebben de liberalen verschillende ideeën over, zoals innovaties in het ov en het uitbreiden van het aanbod in stad en regio.

Ook het betaalbaar houden van de trein staat op de agenda van de VVD. “Verschillende tarieven mogen de reiziger niet op kosten jagen”, schrijft de partij, refererend naar de tariefdifferentiatie die NS vanaf 2025 wilde invoeren. Van staatssecretaris Heijnen (CDA) mocht de vervoerder dat ook doen, maar o.a. de VVD stemde in september tegen de spitsheffing.

Een opvallend punt in het verkiezingsprogramma van de VVD is innovatie in het openbaar vervoer. “We maken gebruik van en ontsluiten data om mobiliteit slimmer te maken”, schrijft de partij van lijsttrekker Yeşilgöz. De VVD wil thuiswerken stimuleren, wat spitsdrukte in het ov kan voorkomen. Ook zegt de VVD slimme infrastructuur te steunen.

Daarnaast wil de VVD het ov-aanbod uitbreiden in zowel stad als regio. Zoals een liberale partij betaamt is de VVD voor meer concurrentie op het spoor, “waardoor het ov sneller en beter wordt”. De VVD wil onderzoeken welke sprintertreinen door de provincies geëxploiteerd kunnen worden. Ook wat dat betreft verwacht de partij dat er een betere dienstverlening ontstaat. De VVD is minder uitgesproken over de Lelylijn dan andere partijen en de Nedersaksenlijn wordt niet genoemd.

Op het gebied van veiligheid in het ov blijft de VVD in vertrouwde terminologie praten: de partij wil “harde straffen voor hufters” en pleit voor een “keiharde aanpak” tegen overlast in het openbaar vervoer. Overlastgevers kunnen wat de VVD betreft rekenen op een ov-verbod.

GL-PvdA

Hoofdpunten: klimaatticket, bereikbaarheid van basisvoorzieningen, trein vervangt vliegtuig

Waar het mobiliteitshoofdstuk in veel verkiezingsprogramma’s pas halverwege aan bod komt, trapt GroenLinks-PvdA er gelijk mee af. In hoofdstuk 1.2 lezen we welke plannen de verenigd linkse partij er op het gebied van ov op nahoudt.

Belangrijkste standpunt: het betaalbaar en toegankelijk houden van openbaar vervoer. GL-PvdA benadrukt het belang van ov in de bereikbaarheid van basisvoorzieningen zoals de huisarts, apotheek, bibliotheek en scholen. Met een klimaatticket à 49 euro per maand kan iedereen zich tijdens de daluren onbeperkt met het ov bewegen. Daarnaast wil GL-PvdA beginnen met experimenten om gratis ov beschikbaar te maken voor mensen in lage-inkomensgroepen. O.a. de gemeente Amsterdam is al met dergelijke proeven gestart.

Qua bereikbaarheid stelt GL-PvdA dat iedereen binnen 45 minuten met het ov bij een ziekenhuis, school en supermarkt moet kunnen zijn. De fusiepartij wil daarvoor de financiering van vervoersautoriteiten opnieuw indelen. Bussen moeten ook ‘s avonds in hoge frequentie rijden volgens GL-PvdA en het aantal stations én spoorlijnen wordt uitgebreid als het aan de groene sociaaldemocraten ligt.

GL-PvdA heeft verder concrete plannen voor nieuwe treinverbindingen: de IC Den Haag – Eindhoven rijdt als het aan de partij van Timmermans ligt voortaan door naar Aken en Düsseldorf. Ook pleit GL-PvdA voor de Lelylijn als spil in een HSL-netwerk richting Duitsland, Denemarken en Zweden. De Nedersaksenlijn komt er wat betreft ‘Verenigd Links’ ook en de trajectsnelheid op de spoorlijnen Utrecht – Zwolle, Amsterdam – Amersfoort – Enschede en Utrecht – Arnhem – Oberhausen wordt verhoogd.

Op het gebied van internationaal treinverkeer ziet GL-PvdA graag dat de trein het vliegtuig op korte en middellange afstanden vervangt. Daarvoor ziet de partij een Europees Spooragentschap voor zich dat verantwoordelijk wordt voor een goed en betaalbaar spoornet, ook ‘s nachts. “Door het heffen van accijnzen op kerosine en btw op vliegtickets, maken we (internationale) treinkaartjes goedkoper”, schrijft GL-PvdA verder.

PVV

Hoofdpunten: NS en ProRail samenvoegen, veilig, toegankelijk en betaalbaar ov

De PVV heeft duidelijk andere prioriteiten dan mobiliteit en openbaar vervoer, en dat is terug te zien in het verkiezingsprogramma. De rechts-radicale partij van Wilders houdt het kort maar krachtig: “Het openbaar vervoer moet veilig, toegankelijk en betaalbaar zijn. Dus geen spitstarieven, voldoende treinen met voldoende zitplaatsen en een hoge punctualiteit van de NS.”

De PVV wil verder dat NS en ProRail samen één groot spoorbedrijf gaan vormen. Of de partij daarmee een staatsbedrijf voor zich ziet, is onduidelijk. Uit eerder stemgedrag in de Tweede Kamer tijdens de afgelopen kabinetsperiode blijkt in elk geval dat de PVV tegen spitsheffing is en tegen de verhoging van NS-ticketprijzen.

BBB

Hoofdpunten: versterking regionaal ov, Nedersaksenlijn en Maaslijn, minder reizen door meer voorzieningen in de buurt

De BoerBurgerBeweging (BBB) pakt het mobiliteitsvraagstuk op originele wijze aan: door de samenleving zo te organiseren dat behoefte aan – en aanbod van – voorzieningen steeds dicht bij elkaar zijn, beperk je de noodzaak om te verplaatsen. Minder reizen is ook een optie, aldus de partij van Caroline van der Plas.

BBB ziet het ov als een goede manier om te verduurzamen en pleit daarbij voor speciale aandacht voor ov in regio’s die nu achterblijven. De partij wil graag versterking van ov-verbindingen tussen steden en dorpen en in het buitengebied en zegt dat “optimalisatie van beschikbaarheid en comfort” het ov ook kan stimuleren. Ook komt er wat BBB betreft ondersteuning voor burgers die zelf het openbaar vervoer willen stimuleren, zoals vrijwilligers op de buurtbus.

Ook ziet de partij van Caroline van der Plas kansen voor de Lelylijn. Enthousiaster is BBB over de Nedersaksenlijn en de modernisering van de Maaslijn tussen Roermond en Nijmegen. De noordtak van de Betuwelijn, die door de Achterhoek een weg naar Duitsland zou vinden, komt er wat BBB betreft niet. In plaats daarvan wil de partij de lijn Amsterdam – Utrecht – Arnhem versterken voor een betere spoorcorridor naar Duitsland.

BBB besteedt ook nog een puntje aan internationaal treinverkeer. Grensoverschrijdende treinen krijgen wat de BoerBurgerBeweging betreft een hogere prioriteit in het Meerjarenprogramma Infrastructuur Ruimte en Transport (MIRT). Ook de opbrengsten van nationaal geïnde vliegbelasting worden als het aan Van der Plas en co. ligt ingezet voor beter internationaal treinverkeer. Concrete plannen voor het Europese spoornet geeft BBB verder niet.

PvdD

Hoofdpunten: goedkoop of gratis ov, terugkeer autotrein en uitbreiding nachttreinnetwerk, afschaffen 1e klasse

De Partij voor de Dieren staat bekend om haar radicaal-groene politiek en dat is ook terug te zien in de partijstandpunten rond openbaar vervoer. De partij van lijsttrekker Esther Ouwehand wil “flink investeren in betaalbaar, comfortabel en toegankelijk openbaar vervoer”. De PvdD kiest niet voor een maandticket zoals bijvoorbeeld GL-PvdA, maar eist dat het ov 50% goedkoper wordt. Voor mensen met een inkomen tot 150% van het sociaal minimum wordt het openbaar vervoer zelfs gratis, vindt de PvdD. Ook opvallend: de PvdD vindt het klassensysteem in treinen achterhaald en wil af van de 1e en 2e klas. Op sommige regionale verbindingen van bijvoorbeeld Arriva is dat al het geval.

Daarnaast pleit de PvdD voor zowel de Lelylijn als de Nedersaksenlijn én een spoorverbinding tussen Breda en Utrecht. Op internationaal vlak ziet de dierenpartij de terugkeer van de autotrein voor zich, net als uitbreiding van het huidige nachttreinnetwerk. Dat alles om vliegverkeer op kortere afstanden te beperken. Ook voor grensregio’s is aandacht bij de PvdD: “We verbeteren of herstellen de (korte) internationale treinverbindingen met de buurlanden.”

D66

Hoofdpunten: klimaatticket, meer flexibel ov, verbeteren toegankelijkheid

D66 is ook voor een landelijk klimaatticket, waarmee mensen buiten de spits voor een vast tarief van het openbaar vervoer gebruik kunnen maken. Een prijsindicatie geeft D66 nog niet, in tegenstelling tot GL-PvdA, dat een vergelijkbaar plan heeft.

Met dat klimaatticket kunnen reizigers, als het aan de sociaal-liberalen ligt, gebruik maken van een “moderne publieke mobiliteit”. Verschillende vormen van openbaar, publiek vervoer en doelgroepenvervoer worden zo gecombineerd en gaan meer vraaggestuurd werken. D66 denkt aan een ruggengraat van trein- en buslijnen met daarnaast een flexibele en brede inzet van ouderenvervoer, leerlingenvervoer, taxi’s en traditionele bussen en busjes.

Wat het spoornetwerk betreft pleit D66 sowieso voor de Lelylijn en Nedersaksenlijn. Ook de IJmeerlijn/Pampuslijn (metroverbinding tussen Amsterdam en Almere) wordt in het verkiezingsprogramma genoemd. Ook spreekt D66 veelvuldig over het verbeteren van de toegankelijkheid van het openbaar vervoer.

SP

Hoofdpunten: goedkoop en uiteindelijk gratis ov, treinpersoneel zichtbaarder, provincies kunnen eigen vervoersbedrijven oprichten

Ook de SP zegt flink te willen investeren in het openbaar vervoer zodat de ov-netwerken in de steden en het buitengebied worden uitgebreid. De socialisten willen provincies de mogelijkheid geven om eigen vervoersbedrijven op te richten, ter vervanging van de huidige private of dochterondernemingen van buitenlandse spoorvervoerders. Net als de PVV pleit de SP voor het samenvoegen van NS en ProRail.

Verder wil de SP het ov goedkoper maken door de btw te schrappen en een goedkoop maandabonnement te introduceren. Uiteindelijk wil de partij van Lilian Marijnissen toewerken naar volledig gratis openbaar vervoer. De SP noemt ook nog specifiek dat treinpersoneel zichtbaarder moet worden op stations en in treinen. En ook de SP is voor de aanleg van de Lelylijn en Nedersaksenlijn en modernisering van de Maaslijn. Goederenvervoer per spoor ziet de SP liever niet: “Zo maken we ruimte voor meer personenvervoer.”

FvD

Hoofdpunten: langere treinen tijdens de spits, hyperloops, meer bushaltes in afgelegen gebieden

Op het gebied van openbaar vervoer is het verkiezingsprogramma van Forum voor Democratie grotendeels een copy-paste van dat van 2,5 jaar geleden. De partij van Thierry Baudet pleit voor de inzet van langere treinen tijdens de spits, want “duizenden mensen zitten dagelijks als sardientjes in overvolle treinen”. FvD wil dat afgeschafte bushaltes in de meer afgelegen gebieden weer terugkeren. Daarnaast is Forum tegen spitsheffing en voor betaalbaar ov.

Daarnaast wil de radicaal-rechtse partij onderzoek doen naar nieuwe vormen van transport, zoals hyperloops.

CU

Hoofdpunten: nieuwe spoorlijnen en huidige infrastructuur uitbreiden, 500 miljoen naar busvervoer, geen HSL-toeslag

Ook de ChristenUnie is erg concreet in haar plannen voor het openbaar vervoer. De partij van lijsttrekker Mirjam Bikker wil de btw op het ov afschaffen, is tegen spitsheffingen, HSL-toeslag en de verdere prijsstijgingen op treintickets. Wat de CU betreft komen de Lelylijn en Nedersaksenlijn er en worden verschillende trajecten verdubbeld: zo komen tussen Deventer en Olst en tussen Leiden en Woerden twee sporen te liggen en op de trajecten Delft – Schiedam, Breda – Tilburg en Arnhem – Nijmegen vier sporen.

De christelijk-sociale partij brengt ook nog grote en kleinere grensoverschrijdende trajecten onder de aandacht. Verbindingen als Roosendaal – Antwerpen en Heerlen – Aken worden als het aan de CU ligt versneld. Daarvoor liggen wat de partij betreft miljardeninvesteringen klaar op het gebied van innovatie als ERMTS.

Ook het busvervoer komt er goed van af bij de ChristenUnie. Voor de versterking van het busaanbod stelt de CU jaarlijks 500 miljoen euro beschikbaar.

CDA

Hoofdpunten: meer geld naar regionaal ov, binnenlands hogesnelheidsnetwerk, verbinding Zwolle – Münster

Onder het kopje ‘Bereikbaar thuis’ schrijft het CDA dat er een ‘Wet Bereikbaarheid als basisrecht’ moet komen. In die wet komt te staan “hoe snel voorzieningen bereikbaar moeten zijn en hoe vaak het openbaar vervoer een wijk of dorp moet aandoen per dag”. Daar heeft het CDA ook ideeën over: er komt wat de christendemocraten betreft bijvoorbeeld een binnenlands hogesnelheidsnetwerk. Ook trekt het CDA fors meer geld uit voor regionaal openbaar vervoer.

Investeringen in nieuwe infrastructuur vindt het CDA ook belangrijk, zoals uitbreiding van de Maaslijn en een nieuwe verbinding tussen Zwolle en Münster. Wie benieuwd is naar het CDA-standpunt over de Lelylijn moet flink doorscrollen: in het hoofdstuk over het inlossen van de ereschuld aan Groningen zegt de partij van leider Henri Bontenbal ook voor de Lelylijn en Nedersaksenlijn te zijn. Net als de VVD wil het CDA asociaal gedrag in het ov harder bestraffen.

Volt

Hoofdpunten: nieuwe Europese spoorverbindingen, tariefdifferentiatie in het ov, één Europees reisplanning- en ticketsysteem

Volt heeft naar eigen zeggen radicale plannen voor Europa en dat is ook terug te zien in hun plannen voor het openbaar vervoer. “Volt wil dat in heel de EU een snel, betrouwbaar en uitstootvrij netwerk voor hogesnelheidstreinen, nachttreinen en snelbussen wordt aangelegd”, opent de partij het treinenblokje in het verkiezingsprogramma. Dat willen de sociaalliberalen realiseren door nieuwe spoorlijnen aan te leggen op een aantal veelgebruikte routes, zoals Den Haag – Frankfurt, Rotterdam – Berlijn en Breda – Kopenhagen. Ook komt er wat Volt betreft één Europees reisplanning- en ticketsysteem. Ook wil Volt meer aandacht voor spoorinfrastructuur in de grensregio’s, zoals Nijmegen – Kleve.

Volt is juist wel voor tariefdifferentiatie en wil bijvoorbeeld structurele dalurenkorting. Andere opvallende punten uit het verkiezingsprogramma van Volt zijn meer busstroken op snelwegen, het subsidiëren van initiatieven die voor meer bereikbaarheid zorgen op plekken met te weinig haltes of dienstregelingen en afspraken met werkgevers over hybride werken, voor betere spreiding in de spits.

DENK

Hoofdpunten: gratis ov voor bepaalde groepen, betere aansluitingen tussen verschillende vormen van ov, internationale treinen goedkoper

DENK opent haar mobiliteitshoofdstuk met een directe aanval op de VVD: ze noemen zichzelf namelijk dé autopartij van Nederland. Dat doet volgens de partij van Stephan van Baarle overigens niets af aan hun ov-beleid, want DENK wil ook “fors investeren” in het openbaar vervoer. Dat resulteert volgens de partij in betere dienstregelingen en betere aansluitingen tussen verschillende vormen van openbaar vervoer. Bovendien wil DENK investeren in gratis ov voor bepaalde doelgroepen, zoals voor lage en middeninkomens, 65+’ers en kinderen tot 12 jaar.

Op internationaal gebied vindt DENK dat Nederland meer kan lobbyen om internationale treinen beter op elkaar te laten aansluiten. Ook moet internationaal reizen per trein goedkoper worden. Veelbesproken thema’s als de Lelylijn worden in het partijprogramma van DENK niet genoemd.

SGP

Hoofdpunten: snellere verbindingen met de Randstad, meer geld voor regionaal ov, afschaffing btw op ov

De SGP maakt zich zorgen over de verschraling van het ov in het landelijk gebied en daarom wil de partij van Chris Stoffer dat de overheid meer geld vrijmaakt voor het regionaal openbaar vervoer. Vanuit de hoeken van het land – Middelburg, Enschede, Groningen en Roermond – moet je volgens de SGP in maximaal 1,5 uur in de Randstad kunnen zijn en dat vereist snellere treinen én de Lelylijn.

Verder wil de SGP een afschaffing van btw op ov, beter vraaggestuurd ov in de regio, meer toegankelijkheid in het ov én intercitystops in Barneveld-Noord en Staphorst.

JA21

Hoofdpunten: vanaf 2025 aanbestedingen op het spoor, meer geld voor regionale ov-verbindingen, Lelylijn

JA21 daagt NS uit: voor 2025 moet de vervoerder verbetering laten zien, anders geeft de partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga ruim baan voor aanbestedingen op het spoor. Daarnaast wil ook JA21 meer geld voor regionale ov-verbindingen en is de rechtsconservatieve partij voor de Lelylijn en de Nedersaksenlijn, die zijn namelijk van “fundamenteel maatschappelijk belang”.

BIJ1

Hoofdpunten: ov nationaliseren en gratis maken, Lelylijn en Nedersaksenlijn voor 2030 realiseren, hoge prioriteit voor toegankelijkheid

BIJ1 wil het ov nationaliseren, NS en ProRail samenvoegen tot één overheidsdienst en het ov uiteindelijk gratis maken. In 2030 moet al het openbaar vervoer elektrisch zijn volgens de partij van Edson Olf. Wat betreft nieuwe spoorlijnen is BIJ1 ook ambitieus: de Lelylijn en Nedersaksenlijn moeten nog voor 2030 gerealiseerd zijn. Ook wil de links-radicale partij het klassensysteem in treinen afschaffen, net als SP, en de partij wil nog strenger toezien op toegankelijkheid in treinen en op stations.

50PLUS

Hoofdpunten: gratis ov, nieuwe visie op openbaar vervoer

Ook 50PLUS is voor gratis ov. De ouderenpartij pleit ook voor een compleet nieuwe visie op het openbaar vervoer en heeft daarvoor 500 miljoen euro per jaar over. Wat die nieuwe visie precies behelst, licht de partij niet nader toe.

Verantwoording

De ov-stemwijzer van Treinreiziger.nl biedt snel inzicht in de plannen van zeventien partijen op het gebied van openbaar vervoer, bereikbaarheid en mobiliteit. De doelgroep van deze website is treinreizigers en ov-gebruikers, dus de nadruk in de destillering van alle partijprogramma’s ligt ook bij de plannen van alle partijen voor deze groepen. Randzaken als goederenvervoer per spoor en de vliegtaks zijn enkel meegenomen als partijen daar een opvallende visie over hebben.

Bij het samenvatten van de partijprogramma’s nam Treinreiziger.nl zoveel mogelijk de originele bewoordingen van partijen over, al dan niet voorzien van aanhalingstekens om aan te geven dat het om een letterlijk citaat gaat. Andere opvallende dingen, zoals juist het ontbreken van belangrijke ov-thema’s in een verkiezingsprogramma, zijn ook benoemd. Om alle partijen eerlijk met elkaar te vergelijken, zijn enkel de verkiezingsprogramma’s naast elkaar gelegd, geen uitspraken van lijsttrekkers, Kamerleden of woordvoerders elders.