De ov-kieswijzer: dit betekenen de plannen van politieke partijen voor het openbaar vervoer

Treinreiziger.nl lichtte vorige week de ov-plannen van zeventien politieke partijen uit. In dit artikel gaan we verder in op wat die plannen precies betekenen voor reizigers en wat de reacties van belanghebbende partijen erop zijn.

In het kort:
– Volt en GL-PvdA investeren op korte én lange termijn het meest in openbaar vervoer;
– Reizigersorganisaties en initiatiefgroepen achter Lelylijn en Nedersaksenlijn zijn blij met aandacht voor nieuwe infrastructuur;
– Klimaatticket wordt goed ontvangen, kritiek op gratis OV.

Wie de partijprogramma’s doorspit van de zeventien partijen die volgens de huidige peilingen kans maken op ten minste één zetel, ziet een aantal grote overeenkomsten. Bijna iedere partij wil de komende kabinetsperiode onderzoek doen naar de Lelylijn. Tien partijen hebben ook de Nedersaksenlijn in het noordoosten van Nederland meegenomen in hun programma. De derde overeenkomst is dat bijna alle partijen willen investeren in regionaal ov. Bovendien staat ook in vrijwel ieder partijprogramma dat het openbaar vervoer goedkoper moet, al verschillen partijen nogal van mening over hoe het ov goedkoper (of zelfs gratis) moet worden.

Korte termijn

De reacties van belangenverenigingen op de partijprogramma’s zijn overwegend positief. Reizigersorganisatie Rover zegt in een reactie aan deze website blij te zijn dat alle partijen het belang van ov zien. “Dit zou inderdaad zomaar kunnen betekenen dat we een stap dichter bij de realisatie zijn van grote projecten zoals de Nedersaksenlijn. Dat zou heel mooi zijn voor de langere termijn.” Rover zou wel graag zien dat reizigers ook kunnen rekenen op maatregelen die op korte termijn al effect hebben. “Het exploitatiebudget bijvoorbeeld. Daardoor kunnen er snel meer bussen rijden, die zijn nodig om reizigers op werk en school te brengen, maar zijn ook zero-emissie en helpen daarmee de klimaattransitie.”

Uit de doorrekening van het CPB blijkt dat de meegenomen partijen (VVD, D66, GL-PvdA, CDA, CU, Volt, JA21 en SGP) in elk geval tot 2028 meer willen investeren in bereikbaarheid dan het basispad dat er nu ligt. Volt en GL-PvdA spannen met investeringen van zo’n 4,5 miljard bovenop het basispad van 12,3 miljard de kroon en ook D66 wil ruim 3 miljard extra investeren. Volt en GL-PvdA doen het volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) tot 2040 ook het best: de twee progressieve partijen investeren tot die tijd resp. 35 en 29 miljard in openbaar vervoer. Partijen als BBB, CDA en NSC, met een meer regiogericht ov-plan, zeggen ook te willen investeren in regionale bereikbaarheid op de korte termijn. D66 en VVD blijven op de lange termijn volgens het PBL achter in de investeringen in het openbaar vervoer.

Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft ook uitgezocht wat deze plannen betekenen voor de reizigersaantallen in het ov: “Bij de VVD neemt het openbaarvervoergebruik met 0 tot 5 procent toe, bij de ChristenUnie met 10 procent, bij D66 en GroenLinks-PvdA met 15 procent en bij Volt met 30 procent.” Daarbij is ook rekening gehouden met automobilisten die door het gewenste beleid al dan niet het ov gaan gebruiken: GL-PvdA en Volt willen bijvoorbeeld 11,5 miljard euro bezuinigen op het wegennet.

‘Kan niet duidelijk genoeg’

De clubs achter de Lelylijn en de Nedersaksenlijn zijn ook blij met de aandacht voor beide projecten in veel partijprogramma’s, al hadden de plannen voor de Lelylijn volgens initiatiefnemer Johan Goos wel wat concreter kunnen zijn: “Het kan ons niet duidelijk genoeg”, zegt hij tegen ANP. In Noordoost-Nederland zijn ze blijer: “We worden concreet genoemd in de plannen van meerdere (tien in totaal, red.) partijen, zij willen allemaal dat de Nedersaksenlijn er komt”, zegt woordvoerder Roel Barkhof van de Stichting Nedersaksenlijn. “Als je ziet waar we een paar jaar geleden stonden, dan is dit heel mooi.”

Lees ook:

Klimaatticket

Dat andere belangrijke ov-thema, goedkoper ov en een klimaatticket, kan ook op steun rekenen van Rover: “Openbaar vervoer is voor sommigen te duur, net zoals bij lage inkomens de auto een groot deel van het maandbudget gebruikt. Dat kunnen we oplossen met goedkopere of gratis tickets voor deze reizigers. Het klimaatticket zou erg welkom zijn, zeker om het ov in de daluren te vullen.” GL-PvdA en D66 willen graag zo’n Nederlandse variant van het Deutschlandticket introduceren. Een aantal partijen, in elk geval SP, CU en SGP, spelen het veiliger en willen het ov goedkoper maken door een btw-verlaging voor te stellen. Rover: “Dat is iets waar wij ook al een aantal jaar voor pleiten.” Overigens legde Kassa het klimaatticket voor aan twaalf partijen, en waren ook CDA en BBB voor een vast goedkoop abonnement – in tegenstelling tot wat in hun programma’s staat.

De SP en kleinere partijen als BIJ1 en deels DENK willen het ov juist gratis maken. BIJ1-lijsttrekker Edson Olf zei recent tegen AT5 dat we het “normaal zijn gaan vinden dat het ov geld kost”. Het ov helemaal gratis maken, lijkt Rover echter geen goed plan. “Dat is voor iedereen echt heel duur. Daarbij zouden er fors meer capaciteit, bussen/treinen én personeel nodig zijn. Zo zagen we in Duitsland bij het 9 euro-ticket ook de nodige problemen met te volle trams en treinen en een te grote toestroom van reizigers naar plekken die dat niet aankonden.” Volgens de reizigersorganisatie verkoopt het ov zichzelf wel als partijen grote investeringen doen in de kwaliteit van het ov, in plaats van de prijs ervan.

Marktwerking en Europa

Waar de links-progressieve en sociaal-conservatieve partijen vooral overheidsgestuurd willen investeren in het openbaar vervoer, pleiten de liberale partijen juist voor meer marktwerking op het spoor. De VVD heeft bijvoorbeeld het liefst dat sprinterlijnen verdeeld worden over andere vervoerders, aanbesteed vanuit provincies. JA21 geeft NS nog een kans om de prestaties op het spoor te verbeteren, maar geeft vanaf 2025 ruim baan aan marktwerking. De onderhandse gunning van het hoofdrailnet aan NS zoals die nu gepland staat, is volgens de Europese Commissie overigens in strijd met de Europese mededingingsregels. Niet gek, want Brussel ziet het Europese spoornet graag als één markt.

Dat is trouwens ook wat Volt voorstelt: die partij ziet graag een pan-Europees spoorsysteem voor zich, met nieuwe spoorlijnen (“Den Haag – Frankfurt, Rotterdam – Berlijn en Breda – Kopenhagen”), meer dag- en nachttreinen en snelbusverbindingen en een universeel ticket- en plansysteem. Wie wat Europees spoorbeleid betreft hoopte op flinke meningsverschillen, komt trouwens van een koude kermis thuis: bijna alle partijen hebben investeren in beter grensoverschrijdend treinverkeer in hun verkiezingsprogramma opgenomen.

Conclusie: de progressieve en linkse partijen investeren het meest in landelijk en grensoverschrijdend openbaar vervoer, met Volt en GL-PvdA als duidelijke koplopers. De centrumpartijen in de sociaal-conservatieve hoek van het spectrum, denk aan NSC, BBB en CDA, hebben een meer regiogericht beleid qua ov. Rechtsliberaal wordt het minst geïnvesteerd in ov en wordt het spoorwezen vooral aan de markt overgelaten. Overeenkomsten zijn er ook: uit vrijwel alle verkiezingsprogramma’s blijkt interesse in de Lelylijn en iedere partij investeert wel iets in openbaar vervoer.