Dag 1 Fyra enquete: Netelenbos was tegen aanbesteding

Vandaag, maandag 18 mei, zijn de openbare vehoren van de parlementaire Fyra enquêtecommissie van start gegaan. Arriën Kruyt sprak als eerste met de commissie, gevolgd door topambtenaar Ralph Pans van het ministerie van Infrastructuur. Ook oud-commercieel directeur van NS Hispeed, Maarten Spaargaren, werd vandaag gehoord.

• Dinsdag zijn er geen openbare verhoren. Zie: Planning openbare verhoren.

Pans vertelde aan de parlementaire Fyra-enquêtecommissie dat Verkeersminister Tineke Netelenbos zich in 2000 verzette tegen een openbare aanbesteding voor de HSL-Zuid. Ze heeft haar bezwaren in een persoonlijke brief aan premier Wim Kok gestuurd. Netelenbos schreef geen verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor de openbare aanbesteding, maar Kok negeerde de brief.

Brief verscheurd
Netelenbos had volgens Pans het vervoer op de HSL-Zuid onderhands willen hunnen aan een combinatie van NS, KLM en Schiphol, de zogeheten Oranjecombinatie. Maar premier Kok zei het schrijven liever niet ontvangen te hebben en heeft op advies van zijn hoogste ambtenaar de brief verscheurd. De ambtenaar noemde de brief juridisch "dodelijk" omdat Nederland grote problemen zou krijgen als het zou afwijken van het voornemen om aan te besteden. Andere gegadigden voor het vervoer over de HSL zouden zich dan benadeeld kunnen voelen.

Weerstand Kabinet
Maar Pans voerde aan dat goed was uitgezocht of het vervoer onderhands gegund kon worden aan de Oranjecombinatie. Ook was het volgens hem niet zo dat Brussel strikt vasthield aan openbare aanbesteding. Netelenbos was huiverig voor een aanbestedingsprocedure omdat het maar de vraag zou zijn of er genoeg belangstelling bestond om te bieden op het HSL-vervoer. Volgens Pans bestond er in het kabinet-Kok veel weerstand tegen afzien van de uitgezette koers om aan te besteden, dus hield premier hier uiteindelijk ook aan vast.

Rekenfout
In de aanbestedingsprocedure die vervolgens begon, bleven er drie partijen over. Het bod van de NS (met KLM) was met 178 miljoen verreweg het hoogst en lag ook ver boven het gevraagde minimum van 100 miljoen. "Veel geld", zei Pans. Bij zijn ministerie ontstond het gevoel dat ze wellicht een rekenfout hadden gemaakt door aanvankelijk te weinig te vragen, maar men zag ook geen enkele reden om het hoge bod terzijde te leggen.

Raad van Commissarissen NS
Maarten Spaargaren van NS legde uit dat het spoorbedrijf aanvankelijk 125 miljoen euro per jaar had willen bieden. De Raad van Commissarissen van NS vond dit echter niet genoeg, en zodoende kwam uiteindelijk het bod uit op 178 miljoen.

Consternatie
De treinkaartjes op de hogesnelheidslijn zouden daardoor tot 60 procent duurder worden dan een normaal kaartje. Volgens Spaargaren besefte NS dat dit hoge tarief voor ophef zou zorgen. "We wisten wat voor consternatie er zou zijn in de samenleving als dat gerealiseerd zou worden", zei Spaargaren tegen de parlementaire Fyra-enquêtecommissie. De spoorwegen gingen er echter vanuit dat ze met het ministerie van Verkeer en Waterstaat later zouden kunnen afspreken dat de tarieven omlaag konden. 

Realistisch
Spaargaren stelde dat het ministerie van Verkeer en Waterstaat bij het beoordelen van de aanbestedingen vooral naar het geld keek en dat er niet werd gelet op het belang van de reiziger: genoeg zitplaatsen en betaalbare kaartjes telden volgens Spaargaren niet zwaar mee in de eisen die de overheid stelde aan de biedingen. Daardoor zag NS zich gedwongen het bod zo hoog mogelijk op te schroeven. Daarbij werd volgens Spaargaren uitgegaan van positieve aannames over economische groei en aantallen reizigers. "We moesten ervoor kiezen de aannames maximaal positief te maken. Het bod was gestretcht", zei Spaargaren. Toch stelde Spaaargaren dat het bod "realistisch en haalbaar" was.

Denemarken
Rover voorman Arriën Kruyt stelde voor de commissie dat NS de Fyra-problemen kende, maar de gevolgen onderschatte. Rover had voor aanvang daarvoor nog gewaarschuwd. Volgens Kruyt was de druk om eind 2012 met de Fyra te gaan rijden te groot. Kruyt vond dat onverstandig, te meer omdat gelijktijdig de Beneluxtrein werd afgeschaft. Kruyt wees bovendien op de bekende problemen die treinbouwer AnsaldoBreda in Denemarken had.

Bar en boos
Tot vlak voor de Fyra ging rijden bleven volgens Kruyt de tarieven onduidelijk. Hij noemde het "bar en boos" dat er geen rekening was gehouden met abonnementhouders. NS zou volgens de Rover-voorman te veel mikken op de bovenkant van de markt, terwijl het beter zou zijn ook te kijken naar reizigers die minder geld over hebben voor een snelle verbinding. "Aan de onderkant valt ook veel te verdienen."

Spoorkennis
Kruyt hekelde ook de afstandelijke houding en het gebrek aan spoorkennis op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Pas de afgelopen tijd is dit weer verbeterd. Ralph Pans, de hoogste ambtenaar op het ministerie (1998-2002) erkende tegenover de enquêtecommissie dat binnen Verkeer en Waterstaat "niet heel veel gedetailleerde kennis" over het spoor aanwezig was. Daarom haalde hij een van de topmensen van NS naar zijn ministerie.

(c) ANP / Treinreiziger.nl. Foto: Fotocollectie Nationaal Archief/Anefo/Rob Bogaerts. CC BY-SA 3.0 nl