Trans Azie Express: een reis vol avonturen

Soms gebruiken we het woord avontuur misschien te makkelijk. Maar een treinreis met de Trans Asia Express kan echt zeer avontuurlijk zijn. Dat ondervond Jeroen van Rijsbergen, die zijn reiservaring voor Treinreiziger.nl op papier heeft gezet. Tijdens zijn reis kreeg hij te maken met een gijzeling, ontsporing en een ontploffende mijn,

Door Jeroen van Rijsbergen

Een treinreis van Istanbul naar de Iraanse hoofdstad Teheran, dat leek ons wel een mooi begin van onze reis naar Iran. Met de Trans Siberie Express hebben we goede ervaringen gehad, dus deze reis zagen we dan ook helemaal zitten! Daarom boekten mijn reisgenoot en ik de Trans Azië Express, die sinds 2001 Europa met Azië verbindt en daarmee de tweede spoorverbinding tussen beide continenten werd. Helaas werd de reis wat minder mooi dan de reisbrochures ons deden geloven… en dan drukken we ons uiterst voorzichtig uit.

Episode 1: Ongelukje op de Trans Asia Express-trein 
Episode 2: Het onschadelijk maken van een mijn
Episode 3: Gegijzeld op de ferry
Episode 4: Welkom in Iran

Episode 1: Ongelukje op de Trans Asia Express-trein 

Er is geen vuiltje aan de lucht als onze trein op woensdagmorgen met een kleine vertraging vanaf station Ankara richting het Midden Oosten vertrekt. Het is gloeiend heet buiten en de airco doet het naar behoren. Het is genieten van het landschap in hartje Turkije: de meanderende Murat-rivier biedt prachtige perspectieven. Een dag later komt de trein op nogal ongebruikelijke wijze tot stilstand. Waar de één denkt te voelen dat er een stuk vee is aangereden, daar beweren anderen dat er aan de noodrem moet zijn getrokken. We besluiten in het restaurant te gaan zitten om daar te proberen nu wél zonder hoofdgerecht een thee te bemachtigen (thee wordt hier slechts geschonken na de maaltijd, en daar was tijdens het ontbijt geen speld tussen te krijgen bij de ober). De thee komt op tafel: het betalen kan achterwege blijven, want we worden weggestuurd, terwijl er mensen met geweren door het gangpad heen en weer lopen. Later blijkt de ernst van de situatie. Er is een op de rails gebonden mijn ontploft, nadat onze trein er op twee wagons na overheen is gereden. Twee Duitsers worden onaangenaam verrast door de explosie en veren op van hun bed: hortend en stotend komt de trein tot stilstand. Door de explosie raakt een van de achterste wagons van de rails. Eén wagon komt diagonaal ten opzichte van de voorliggende wagon te staan en wordt ontruimd: de passagiers krijgen voorlopig een zitplaats in de restauratiewagon. De twee wagons, waaronder de bagagewagon, moeten worden afgekoppeld. 

Nieuwsartikel: Trans-Asian train targeted in eastern Turkey mine blast

Wonder boven wonder vallen er geen gewonden. Langzaam dringt het besef door dat we zijn ontsnapt aan een aanslag. Een aanslag op een onschuldige trein met naast vele Iraniërs een tiental westerse toeristen. Na een oponthoud van een uur vervolgt de trein zijn reis, zij het met een zeer lage snelheid. Ondertussen is de situatie aan boord van de trein uiterst onrustig. Mensen die hun bagage in de achtergebleven wagons hadden ingecheckt, krijgen de wildste verhalen te horen: koffers zouden verbrand of ontploft zijn. Het treinpersoneel kan geen goed meer doen en op het perron ontstaan gesprekken die nog het best omschreven kunnen worden als schreeuwwedstrijden.

Episode 2:  Het onschadelijk maken van een mijn // Jozef en de zilveren beker

Nadat onze trein uren later plotseling weer tot stilstand komt, rennen er links en rechts van ons raam mensen de trein uit. Passagiers in paniek gebaren naar ons dat we er ook uit moeten. Van het treinpersoneel zelf vernemen we niets. 

We blijken op 7 km afstand van de ferry te zijn gestrand die ons naar de overkant van een meer zal brengen, waar de vervolgtrein op ons zou wachten. Als laatst wordt een vrouw in rolstoel de trein uitgehesen. Ze is de rails nog niet over, of er komen militairen op de trein toegelopen. Op het eerste oog is er geen haast bij, er wordt gepraat met het treinpersoneel. Even later worden de passagiers verder van de trein weggedreven.

De trein is ontruimd en bij het treinpersoneel geen spoor van haast te bekennen. Waarom dan de trein zo snel ontruimd? Verderop doemt een klein pantservoertuig op. Als we erop aflopen, draait de loop van de mitrailleur op het dak met ons mee. De bemanning in het voertuig blijft binnen zitten. De ruim 150 passagiers worden urenlang vastgehouden op een stoffig weggetje tussen snelweg en spoorlijn, zonder acceptabele hoeveelheid eten en drinken op zak. Als we aan de soldaten vragen wat er aan de hand is en wie hun officier is, krijgen we geen antwoord: ze spreken slechts Turks. Eén soldaat vormt de positieve uitzondering: hij is de Engelse taal én het Nederlandse woord kaaskop machtig. 

Twee uur na de evacuatie van de trein is er een hond gearriveerd die de bagage doorzoekt. Het hele gebeuren heeft trekjes van Jozef en zijn broers die een zilveren beker in hun tas aantreffen: de zilveren beker is in dit geval echter niets minder dan een mijn die vanuit het niets in de berm opduikt, ongeveer op de plek waar eerder het pantservoertuig geparkeerd stond… Nadat de hond zijn vooral overbodige speurwerk langs onze handbagage voltooit, wordt de mijn verderop in het veld onschadelijk gemaakt. Hierbij is het de bedoeling dat we gebukt toekijken en dit gebeuren niet filmen.. of stiekem toch…

Als in de verte niet veel later een aantal vuurpijlen de lucht in worden geschoten, is het Oudjaarsavondsfeertje compleet en wordt het verhaal inmiddels te ongeloofwaardig om na te vertellen. De vriendelijke soldaat die zichzelf Sinosi noemt, voorziet ons van water en kokoskoekjes. Als de spanning uit de lucht is, zetten we hem op de foto en krijgen we zijn Facebooknaam cadeau: een schril contrast met zijn bewapende collega’s die er geen moeite mee hebben de loop van hun geweren meer naar omhoog te richten als er lastige vragen worden gesteld. 

Aan het onschuldige gezicht van Sinosi te zien, heeft hij moeite met het verloop van deze absurde avond. Als we hem als dank voor zijn eten en drinken een leesboek cadeau doen, slaat hij dit af om problemen met zijn officier te voorkomen. De trein met bagage vertrekt met open deuren in de richting van de ferry. Onze handbagage wordt door soldaten en een aantal gearriveerde hulppieten gecontroleerd, waarna we met busjes naar de ferry worden vervoerd. Het is stil in de busjes. Er hangt een zweem van opluchting, berusting. We voelen ons veilig, maar voor hoe lang? Bij aankomst in de haven blijkt de trein achteruit ingeparkeerd te zijn: bij het betreden van de restauratiewagon leidt dit tot verwarde passagiers die de kok en ober lachend achterlaten op een manier die we alleen van Bananasplit kennen. In de andere wagons heerst een doodse stilte: de bagage ligt onaangeroerd over mijn bed verspreid. Niets wijst op een grondige inspectie door eerder beschreven hond: de trein lijkt probleemloos te betreden…

Het betreden van de ferry gaat met een zucht van verlichting gepaard. Boven nemen we plaats in een van de ligstoelen, worden voorzien van een wrap met een beker wateryoghurt en maken ons op voor de vier uur durende overtocht over het Van-meer. Het is inmiddels 23 uur ‘s avonds en een voor een nemen de passagiers hun favoriete slaappositie in. Wie kon toen vermoeden dat het beroerdste deel van de reis nog moest komen…?

Quote van de dag komt van een Slowaak die met een typisch Peter-Saganaccent de volgende uitspraak doet: Turkije is waarschijnlijk het enige land waar ze je uit een trein evacueren om je een mijnenveld in te sturen.

Episode 3 – Gegijzeld op de ferry // De Ark van Noach

Het is inmiddels na 23 uur als de ferry aan zijn nachtelijke overtocht over het Van-meer begint. Om de sfeer erin te houden, wordt de eerste beker thee op kosten van de boot geschonken. De West-Europeanen concentreren zich in een hoek van de slaapzaal: twee Duitsers, twee Zwitsers, twee Nederlanders en elders hielden twee Fransen zich op. In een tevergeefse poging de Turkse media voor te zijn, hebben we een lijst opgesteld van gebeurtenissen van die dag, om deze aan media te kunnen overhandigen. De lijst is voer voor een grondige analyse van de mijnexplosie van die middag. (De mijn ontplofte ongeveer onder de cabine van de twee Duitsers. Hortend en stotend kwam hun wagon toen tot stilstand, en de achterliggende wagon ontspoorde zodanig, dat ‘ie onder 45 graden op de rails kwam te staan.)

De sfeer op de ferry is gemoedelijk: die heeft 36 uur na het vertrek van de trein al een reünies karakter. De 170 passagiers hebben eerst 30 uur in afzonderlijke coupés doorgebracht, vervolgens zijn ze als een kudde vee weggedreven van hun trein en als apotheose zitten ze nu met zijn allen in één grote zit-slaapzaal: ‘ontgroeningskamp’ is een eufemisme voor de gebeurtenissen van die dag. Tot diep in de nacht hebben de passagiers op het roestige dek van het schip genoten van de sterrenhemel. Onze gps geeft aan dat we rond 3 uur zullen aanmeren aan de overkant van het meer. Als we onze bagage willen oppakken, wordt van achter de balie medegedeeld dat dat enigszins voorbarig is: er staat blijkbaar nog geen trein voor ons klaar op dat moment: een sociale gedachte om ons met rust te laten tot het tijd is om te ontbijten. Daar hebben ze wel degelijk rekening mee gehouden, want om 7 uur wordt er nog geen aanstalten gemaakt om de ferry te verlaten en krijgen we een noodrantsoen uitgedeeld, bestaande uit kaakjes, een pennywafelachtige reep en een plastic bakje met water…

De hele nacht is het verblijf op de ferry een nogal surrealistische ervaring. De zit-ligstoelen zijn qua comfort niet eens zo beroerd en kijken uit op de bar, waar ondanks zijn naamgeving bar weinig verkrijgbaar is. Naast thee, water en wellicht frisdrank kun je olijven, repen die op pennywafels lijken of tosti’s met kaas en ketchup bestellen. Achter de toonbank staat een oververtegenwoordiging behulpzame mannen die het eenieder naar de zin tracht te maken. Voor wie de slaap niet kan vatten een aardig schouwspel, al zijn er ook die zich in hun privacy aangetast voelen in hun verwoede pogingen een acceptabele slaappositie in te nemen. Er liggen mensen in de garderobe, in de gangpaden, mensen over vier stoelen verspreid: iedereen wacht op dat wat komen gaat. Er komt echter geen trein opdagen. Niet om 8 uur, niet om 9 uur… Sterker nog: we mogen het schip niet af. We liggen aangemeerd aan een pier van honderden meters lang, de laadklep is uitgeklapt, maar het schip verlaten is uit den boze.

Het dek van het schip benadert ondertussen een aanblik zoals je dat vermoedelijk alleen in vluchtelingenkampen tegenkomt. Op weg van het buitendek naar de ligstoelen passeert men een toiletruimte zoals bovenstaand afgebeeld: verdere toelichting is overbodig. Als de kapitein hierop wordt aangesproken, krijgt het woord negeren een nieuwe dimensie.
De twee Franse jongens vinden dat het verblijf op de boot lang genoeg geduurd heeft en bellen hun ambassade. Binnen no-time verschijnt er voor de heren een gele taxi aan het uiteinde van de pier. Helaas voor de jongens mogen ze de ferry niet af, ‘hun veiligheid kan niet worden gegarandeerd’. Na wat oeverloos gediscussieer kan de taxichauffeur weer terug naar de stad.  Er doen verhalen de ronde die nog het meest lijken op de betere zombiefilms van vandaag de dag. In de stad waar de ferry aangemeerd is, zouden mensen in een dronken toestand over straat lopen en teksten rondbazuinen met als telkens terugkerend thema ‘we want your money’. Te zot om los te lopen, maar dat doen ze wel degelijk…

Plots komen er Duitse toeristen de pier opgelopen die de ferry terug naar Tatvan willen nemen. Ze raken aan de praat met de Duitsers aan boord van de ferry die de mijnaanslag van zeer dichtbij hebben meegemaakt. De Duitse toeristen bevestigen dat hun hoteleigenaar hen op het hart heeft gedrukt die dag vooral niet over straat te gaan omdat het er niet pluis zou zijn.

Het vooruitzicht dat er in Iran geen alcohol geschonken wordt en op de ferry zelf ook geen bier verkrijgbaar is, moet bij sommigen het water tot aan de lippen laten staan: de aanblik op het terras waar toeristen in alle rust genieten van een biertje is zo mogelijk nog ondraaglijker. Maar wellicht dat het ontbreken van alcohol de sfeer op de ferry juist conserveert, want er ontstaat een samenwerking die zijn weerga niet kent. Een kamp aangevoerd door Iraniërs, die de meerderheid vormen en met hun ambassade de meeste druk uit kunnen oefenen op de overwegend lakse houding van de Turkse bemanning van het schip. Ook de Nederlandse ambassade wordt gebeld. In Ankara neemt men in de ochtend de telefoon niet op, en in Den Haag is de strekking van het verhaal dat men niet veel meer kan doen dan (naar achteraf blijkt) zes uur later bellen om te vragen hoe het gaat. 

Een in Australië woonachtige Iraniër neemt het voortouw in de besprekingen tussen het passagierskamp en de politie op de pier. Als een echte volleybalcoach haalt hij er ook een van ons Nederlanders bij als er op de pier wordt onderhandeld over het vervoer naar de Iraanse grens. De Iraanse ambassade is klaarblijkelijk daadkrachtiger van aard, want tegen 15 uur verschijnen er vier luxe touringcars ten tonele. Met een zucht van verlichting stroomt de ferry leeg. De duif van de Ark van Noach is niet meer teruggekomen; we mogen weer aan land en een ware exodus is het gevolg.
Het is nog dringen voor een zitplek in de bussen, die ook door andere toeristen wordt bevolkt, waaronder een 35-jarige Nederlander die op wereldreis is en zijn baan heeft opgezegd. Online speurwerk leert ons nu dat de ‘Iraanse’ trein die ons zou ophalen ook bestookt werd met een mijn kort nadat deze de grens was gepasseerd op weg naar het Turkse Van.

Nieuwsartikel: Second passenger train attacked in eastern Turkey

De rit door de stad Van is er een waarbij de spanning voelbaar en tastbaar is, maar desondanks niet zichtbaar. De passagiers kijken stoïcijns voor zich uit en zijn vooral druk met het verorberen van de hun aangereikte shoarma-wrap. De straten van Van zijn begaanbaar, en langs de doorgaande wegen is hoegenaamd geen zombie te bekennen. De route naar de grens is vooral gevaarlijk door wegwerkzaamheden, wegversmallingen en wegomleggingen.

Episode 4: Welkom in Iran // Het Beloofde Land

Enkele uren later is daar het verlossende aangezicht van de grenspost. Zelden voelt de grensovergang zo als een ontsnapping als nu. Niet eerder is de opluchting zo groot geweest: zelfs de inefficiënte route door de Turkse stempelpost verandert daar niets aan. De Iraanse grenspost is zonder enige twijfel de meest gezellige ooit: het lijkt niet het visum wat telt: eerder wie de meeste grappen maakt! Een bloemlezing uit de uitspraken van de ambtenaren: ‘Weet je zeker dat je naar Iran wilt?’, ‘Wil je de groeten doen aan Ruud van Nistelrooij?”. Dat beloven we plechtig. In Iraanse bussen vervolgen we onze reis in de gelukkige wetenschap dat de terugreis naar Nederland door de lucht plaats zal vinden. 

Nog enkele foto’s

Gerelateerde berichten

• 
  Mooiste treinreis door de Balkan: Belgrado – Bar
• 
  Mooiste treinreizen in Zwitserland: 15x genieten
• 
  Niet vliegen, maar met Interrail door Europa. “Een adembenemend avontuur”
• 
  Reisverhalen: Per trein naar Kaunas, naar Teheran of toch naar Boedapest?
• 
  Trans-Iraanse spoorlijn voortaan werelderfgoed