Het Fyra Dossier – van bestelling tot problematische levering

Hogesnelheidstrein Fyra V250 werd door de Nederlandse Spoorwegen in 2004 besteld. Ze hadden in april 2007 in de reizigersdienst moeten verschijnen. Uiteindelijk gebeurde dat ruim vijf jaar later. Helaas verliep ook dat niet vlekkeloos. Eind mei 2013 wordt duidelijk dat de Fyra V250 zeer veel gebreken heeft, en worden de Fyra´s alsnog geannuleerd.

• Eind 2001: NS International – formeel HSA (90% NS – 10% KLM) – wint de concessie voor de Hogesnelheidslijn met een extreem hoog bod (148 miljoen per jaar, prijspeil 2000). Met het hoge bod wil HSA ervan verzekerd zijn dat niet een andere buitenlandse maatschappij de aanbesteding wint. Een succesvolle strategie.
  Er worden minimaal 32 treinen per dag richting Brussel beloofd. Dat is inclusief 16 Thalys-treinen naar Parijs. Daarnaast worden er 4 treinen Den Haag – Brussel beloofd en 16 treinen vanaf Breda. Binnen Nederland moeten bovendien Fyra´s gaan rijden van Amsterdam naar Rotterdam en Breda.
• 2004: Om de beloofde treindienst te kunnen waarmaken heeft NS een aanbesteding uitgeschreven om een trein te vinden die aan de specifieke wensen van het spoorbedrijf voldoet. Alleen AnsaldoBreda en Alstom schreven in. Volgens De Ingenieur balenceerde Alstom in die tijd op het randje van een faillissement. AnsaldoBreda kwam uit de aanbesteding als winnaar uit de bus. Het bedrijf heeft vier jaar eerder ook een deal binnengehaald in Denemarken. De eerste trein had in 2003 geleverd moeten worden, maar dat is niet gebeurd. Eerder werd al bekend dat treinen die aan Noorwegen waren geleverd snelle slijtage ondervonden. Verder heeft het bedrijf tot dan toe vooral trams geleverd.
• Maart 2005: Nederland en België maken nieuwe afspraken over de frequenties; er komt namelijk geen HSL tussen Antwerpen en Brussel. Daardoor wordt de reistijd langer, en zijn eerder afgesproken frequenties niet langer haalbaar. Nieuwe afspraken: 26x per dag een trein richting Brussel, waarvan 10 doorgaand naar Parijs. Tussen Den Haag en Brussel 8 treinen per dag per richting.
• November 2005: Voor Nederland is nu duidelijk dat de V250 niet op tijd geleverd gaat worden. Er zijn daarnaast problemen met het nieuwe beveiligingssysteem. Minister Peijs denkt dat er pas vanaf 1 januari 2008 treinen kunnen gaan rijden via de HSL. NS-topman Aad Veenman pleit om de hogesnelheidslijn uit te rusten met ATB. Dan is het toch haalbaar om met gehuurde locomotieven per april 2007 toch een treindienst over de hogesnelheidslijn te starten.
• December 2005: AnsaldoBreda verwacht dat de V250 – de naam Fyra was nog niet bekend – in 2009 kan gaan rijden. "Daar durf ik om te wedden. Als het 2010 wordt, dan kunnen we onze fabriek wel sluiten", zegt Stefano Fanucci – verantwoordelijk voor de productie – van AnsaldoBreda tegenover het NRC Handelsblad.
• 2006: Het deel Rotterdam – Antwerpen van de HSL is af. Treinen rijden met reizigers is voorlopig niet mogelijk, want er zijn nog wel problemen met het beveiligingssysteem. De lijn wordt al wel getest door een Zwitserse trein. De lijn is niet uitgerust met ATB, zoals Aad Veenman wilde.
• 2007: De problemen met de beveiling houden aan, de datum van april 2007 is definitief niet gehaald. Ook Thalys rijdt niet via de HSL.
• 2008: Vanaf september plant NS ruim 500 testritten via de HSL. HSA, de formele vervoerder, krijgt in 2008 een lening van de staat.
• 2009: In april komt de eerste V250 aan in Nederland. De naam Fyra wordt echter pas in juli bekendgemaakt. De treinen komen echter nog niet in de reizigersdienst. Tussen Amsterdam en Rotterdam start in september wel een treindienst onder de naam Fyra. Hier worden Traxx-locomotieven en binnenlandse Prio-rijtuigen voor gebruikt. Binnen een maand zijn er problemen en kan de Fyra bijna een week niet rijden. In België start in juni 2009 ook een pendeltrein op de HSL, van Antwerpen naar Noorderkempen. In december gaat ook de Thalys over het zuiderlijk deel van de HSL rijden. Dat gaat gepaard met veel vertragingen.
• 2010: De punctualiteit van Fyra en Thalys is dramatisch, maar er volgt geen boete. De Fyra blijkt bovendien een bezetting te hebben van nog geen 9%, blijkt uit tellingen van Treinreiziger.nl. Dit is mede te wijten aan de enorme toeslag van bijna ruim zeven euro op een enkele reis. In oktober gaat de frequentie van de Fyra omhoog van 1 naar 2x per uur. De aansluiting van Breda loopt verdere vertraging op. Ondanks dat NS International in begin 2010 denkt dat de V250 die zomer in dienst kan komen, blijkt dat de toelating langer op zich laat wachten.
• 2011: De tijdelijke Fyra-treinen gaan in april ook doorrijden naar Breda. HSA is in financiële problemen geraakt. Als oplossing stelt de minister voor om de HSL-concessie en de Hoofdrailnet-concessie samen te voegen, daardoor loopt de staat echter wel 1 miljard euro mis. De V250 is nog steeds in testfase. AnsaldoBreda heeft ook in Denemarken inmiddels acht jaar vertraging bij de levering van IC4-treinstellen. De treinen die wel geleverd zijn en in reizigersdienst worden ingezet, worden in november na twee veiligheidsincidenten uit de dienstregeling gehaald. Pas in de zomer 2012 keren de treinen mondjesmaat terug.
• 2012: De deal van de minister zorgt begin 2012 nog voor discussie. Bovendien dreigt er een nieuwe financiële tegenvaller. De testen met V250 verlopen volgens NS International voorspoedig, Treinreiziger.nl mag tijdens een testrit mee. Eind juli krijgt de V250 toestemming om passagiers te vervoeren en start één treinstel met reizigers te pendelen tussen Rotterdam en Amsterdam. De punctualiteit van deze trein is goed, beter dan de Fyra-dienst naar Breda, waar 10% treinuitval is.
• De Fyra V250 moet vanaf 9 december gaan rijden tussen Amsterdam en Brussel. De minister weigert aanvankelijk groen licht te geven, omdat België de afspraken uit 2005 niet wil nakomen. Op het laatste moment (3 december) weet ze een nieuw akkoord met België te bereiken, waarin de Fyra Den Haag – Brussel is omgeruild voor een toeslagvrije Fyra Breda – Antwerpen. De start verloopt echter allerminst soepel. Dag in, dag uit raken treinen defect en ontstaan er grote vertragingen. NS International bagatelliseert de problemen. Pas als NMBS de NS-top op het matje roepen, erkent NS dat de opstartproblemen groter zijn dan verwacht. Ontkennen kan ook haast niet: de helft van de treinen is te laat. Om aan alle kritiek tegemoed te komen, wordt het Fyra Jump-On tarief geïntroduceerd.
• Januari 2013: De aanloopproblemen nemen af, stelt NS International op 9 januari. Toch is de stoptrein Roosendaal – Antwerpen voller dan ooit. Een week later is het beeld van afnemende problemen niet meer vol te houden. In drie dagen tijd wordt 65 procent van de internationale Fyra-ritten opgeheven door defecten die worden veroorzaakt door sneeuw. Vrijdag 18 januari wordt de Fyra voor het eerst volledig aan de kant gehouden. Later op de dag verbiedt de Belgische inspectie DVIS zelfs de Fyra V250 voor commerciële ritten, nadat er een bumper van een trein is gevallen. NS International krijgt veel kritiek te verduren. Zaterdag komt NS in actie: AnsaldoBreda wordt aansprakelijk gesteld, de aflevering van nieuwe treinen wordt gestaakt. Op dat moment heeft NS al 9 treinen afgenomen en 100 miljoen euro betaald. AnsaldoBreda reageert met excuses en zegt dat de problemen binnen een paar dagen opgelost zullen zijn. De realiteit is anders; sindsdien staat de Fyra aan de kant. Op verzoek van NS komt er een second opinion naar de kwaliteit en staat van de V250.
• De Fyra Amsterdam – Breda kan dankzij de Traxx wel gewoon blijven rijden. Alhoewel de Fyra door lagere toeslagen meer reizigers trekt, blijft het aantal ver achter bij de 19 miljoen voorspelde binnenlandse reizigers.
• Vanaf 18 februari 2013 rijdt er tussen Den Haag en Brussel een intercity die de Fyra vervangt (in het weekend tot Antwerpen). Aanvankelijk rijdt de trein 2x per dag, maar vanaf 11 maart 8x per dag. De Tweede Kamer wil net als Mansveld ieder uur een trein, maar volgens de staatssecretaris is dat niet mogelijk. De tijdelijke trein mag van de Staatssecretaris veel vaker uitvallen en vertraagd zijn dan de beloofde Fyra.
• 31 mei. De Belgische spoorwegen (NMBS) maken bekend de drie bestelde, maar nog niet geleverde Fyra´s te annuleren. De treinen blijken veel meer defecten te hebben dan gedacht. NS heeft op dat moment ook al besloten te stoppen, maar maakt dat in eerste instantie niet wereldkundig.
• Op maandag 3 juni lekt het nieuws echter via De Telegraaf uit. Later op de dag bevestigt NS het voorgenomen besluit. Het besluit is echter nog niet definitief, omdat minister Dijsselboem (Financiën) als aandeelhouder niet zomaar goedkeuring wil geven. Ondertussen krijgt de Fyra V250 ook een rijverbod voor testritten. Verder wordt bekend dat NS-topman Bert Meerstadt het spoorbedrijf gaat verlaten.
• 4 juni 2013. In de Tweede Kamer is er nu een meerderheid voor een parlementaire enquête. Maar volgens fabrikant AnsaldoBreda is er niets aan de hand en is de V250 gewoon veilig. Het bedrijf overweegt juridische stappen tegen NMBS. Niemand gelooft echter meer in de veiligheid van de V250. De roep om de HSL-concessie bij NS te beëindigen neemt toe. Veolia stelt zich beschikbaar als opvolger. Verder blijkt het Belgische OM de aanbesteding van de Fyra te onderzoeken.